साने गुरुजी

पांडुरंग सदाशिव साने
साने गुरुजी
टोपणनाव: साने गुरुजी
जन्म: डिसेंबर २४, इ.स. १८९९
पालगड, रत्नागिरी जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत
मृत्यू: जून ११, इ.स. १९५०
के.ई.एम.रुग्णालय मुंबई
चळवळ: भारतीय स्वातंत्र्यलढा
संघटना: राष्ट्र सेवा दल
पत्रकारिता/ लेखन: छात्रालय दैनिक, साधना, साप्ताहिक
प्रमुख स्मारके: वाडघर-गोरेगाव, माणगाव तालुका, रायगड जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत
धर्म: हिंदू
प्रभाव: महात्मा गांधी
वडील: सदाशिव
आई: यशोदाबाई
पांडुरंग सदाशिव साने ऊर्फ साने गुरुजी (डिसेंबर २४, इ.स. १८९९ - जून ११, इ.स. १९५०) हे भारतीय स्वातंत्र्यसैनिक, समाजवादी विचारवंत, सामाजिक कार्यकर्ते, मराठी साहित्यिक होते. साधी, सरळ, ओघवती भाषा, भावपूर्ण संस्कारक्षम निवेदनशैली हे त्यांच्या लेखणाचे विशेष गुण होते. 'श्यामची आई', 'नवा प्रयोग', 'सुंदर पत्रे', 'हिमालयाची शिखरे', 'क्रांती', 'समाजधर्म', 'आपण सारे भाऊ' इत्यादी त्यांचे विपूल साहित्य प्रसिद्ध आहे.
अनुक्रमणिका [लपवा]
१ जीवन
२ आंतरभारती
३ माणगावचे आणि पुण्याचे सानेगुरुजी स्मारक
४ आंतरभारती साहित्य संवाद संमेलन
५ साहित्य
६ साने गुरुजी यांचे प्रकाशित साहित्य
७ चरित्रे
८ बाह्य दुवे
जीवन[संपादन]
साने गुरुजींचा जन्म कोकणातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील पालगड या गावी झाला. त्या ठिकाणी खोताचे काम ते करीत असत. खोताचे घराणे साधारणतः वैभवसंपन्न व श्रीमंत समजले जाते व त्यांच्या आजोबांच्या वेळची परिस्थिती तशी होती ही. पण सदाशिवरावांच्या वेळेपासून मात्र घराण्याची आर्थिक स्थिती घसरत गेली. ती इतकी की, सदाशिवरावांचे घरदारही जप्तीत नाहीसे झाले. अशा रितीने बडे घर पण पोकळ वासा झालेल्या या घराण्यात २४ डिसेंबर, इ.स. १८९९ रोजी पांडुरंग सदाशिवांचा जन्म झाला. त्यांच्यावर त्यांच्या आईच्या शिकवणुकीचा फार मोठा प्रभाव पडला होता. त्यांच्या आईने त्यांच्या बालमनावर जे विविध संस्कार केले त्यातूनच गुरुजींचा जीवनविकास झाला. त्यानी इंग्रजी साहित्यामध्ये एम. ए. ही उच्च पदवी मिळवली होती.
शिक्षण पूर्ण झाल्यावर त्यांनी अमळनेर येथील प्रताप हायस्कूल येथे शिक्षक म्हणून सहा वर्षे (१९२४ ते १९३०) नोकरी केली. प्रताप हायस्कूलच्या वसतिगृहाची जबाबदारी सांभाळताना त्यांच्यातील शिक्षकाला अधिक वाव मिळाला. त्यांनी वसतिगृहातील विद्यार्थ्यांना स्वतःच्या उदाहरणातून स्वावलंबनाचे धडे दिले, सेवावृत्ती शिकवली. अंमळनेर येथील तत्त्वज्ञान मंदिरात त्यांनी तत्त्वज्ञानाचा अभ्यासही केला.
इ.स. १९२८ साली त्यांनी ‘विद्यार्थी’ हे मासिक सुरू केले. त्यांच्यावर महात्मा गांधींच्या विचारांचा फार मोठा प्रभाव होता. ते स्वतः खादीचाच वापर करत असत. इ.स. १९३० साली त्यांनी शिक्षकाची नोकरी सोडून सविनय कायदेभंगाच्या चळवळीत भाग घेतला. त्यांनी ‘काँग्रेस’ नावाचे साप्ताहिक काढणे, दुष्काळात शेतकऱ्यांची करमाफी व्हावी म्हणून प्रयत्न करणे, जळगाव जिल्ह्यातील फैजपूर येथील काँग्रेस अधिवेशन (१९३६) यशस्वी होण्यासाठी कार्य करणे, इ.स. १९४२ च्या चळवळीत भूमिगत राहून स्वातंत्र्याचा प्रचार या माध्यमांतून त्यांनी राजकीय कार्य केले. फैजपूर येथील अधिवेशनात महात्मा गांधींच्या विचरसरणीस अनुसरून त्यांनी 'मैला वाहणे' व ग्राम स्वच्छतेची इतर कामे केली. त्यानी राष्ट्र सेवा दलाची स्थापना केली. ‘पत्री’ या त्यांच्या पहिल्या काव्यसंग्रहातून त्यांनी देशभक्तिपर कविता प्रसिद्ध झाल्या आहेत. त्यातील बलसागर भारत होवो सारख्या कवितांचा नागरिकांवरील वाढता प्रभाव लक्षात घेऊन ब्रिटिश सरकारने त्या काव्यसंग्रहाच्या प्रती जप्त केल्या.

साने गुरुजी यांच्या हस्ताक्षरातील एक कविता
बलसागर भारत होवो। विश्वात शोभुनी राहो।।
राष्ट्रार्थ प्राण हे उरले। मी सिद्ध मराया हो ।।
—साने गुरुजीकृत काव्यपंक्ती
समाजातील जातिभेद, अस्पृश्यता यांसारख्या अनिष्ट रूढी व परंपरांना साने गुरुजींनी नेहमी विरोध केला. पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात हरिजनांना प्रवेश मिळावा यासाठी त्यांनी १९४६ च्या दरम्यान महाराष्ट्राचा दौरा केला, या भूमिकेला पाठिंबा मिळवण्याचा प्रयत्न केला. अखेर त्यांनी या मुद्यावर उपोषणाचा मार्ग अवलंबला व त्यांना यश मिळाले. ‘एका पांडुरंगाने दुसऱ्या पांडुरंगाला खऱ्या अर्थाने मुक्त केले,’ असे त्या वेळी म्हटले गेले.
स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर ते समाजवादी पक्षात सामील झाले. स्वातंत्र्यानंतर आंतरभारती चळवळीच्या मार्गाने त्यांनी भारत जोडण्याचा प्रयत्न केला. विविध राज्यांतील लोकांनी एकमेकांची संस्कृती समजून घ्यावी, अनेक भाषा समजून घ्याव्यात असे या चळवळीत अभिप्रेत होते. ते स्वतः तमिळ, बंगाली आदी भाषा शिकले होते. १९४८ मध्ये त्यांनी ‘साधना’ साप्ताहिक सुरू केले. त्यांच्या कथा, कादंबऱ्या, लेख, निबंध, चरित्रे, कविता यांमधून त्यांच्यातील संवेदनशील साहित्यिकही आपल्याला दिसतो. मानवतावाद, सामाजिक सुधारणा व देशभक्ती ही मूल्ये त्यांच्या साहित्यात ठायी ठायी दिसतात. त्यांनी एकूण ७३ पुस्तके लिहिली. त्यांनी त्यांचे बहुतांश लेखन हे तुरुंगात असतानाच केले. श्यामची आई ही सुप्रसिद्ध कादंबरी त्यांनी नाशिकमधील तुरुंगात असतानाच लिहिली. आचार्य विनोबा भावे-रचित 'गीता प्रवचनेसुद्धा विनोबा भावे यांनी धुळे येथील तुरुंगात (१९३२) सांगितली व साने गुरुजींनी लिहिली. याच धुळ्यातील तुरुंगात त्यांनी स्वातंत्र्यलढ्यातील सहभागाबद्दल सुमारे १५ महिन्यांचा तुरुंगवास भोगला. तसेच पुढे बंगलोर येथील तुरुंगात असताना त्यांनी तिरुवल्लिवर नावाच्या कवीच्या 'कुरल' नावाच्या तमिळ महाकाव्याचे मराठीत भाषांतर केले. नंतर फ्रेंच भाषेतील Les Misérables या कादंबरीचे 'दु:खी' या नावाने मराठीत अनुवादन केले. डॉ. हेन्‍री थॉमस या जगप्रसिद्ध मानववंशशास्त्रज्ञाच्या The story of human race या पुस्तकाचे मराठीत 'मानवजातीचा इतिहास' असे भाषांतर केले. 'करील मनोरंजन जो मुलांचे, जडेल नाते प्रभुशी तयाचे' हे गुरुजींच्या जीवनाचे सार होते. मनोरंजनातून मुलांवर सुसंस्कार करण्यासाठी गुरुजींनी अनेक पुस्तके लिहिली. साने गुरुजींचे भारतीय संस्कृती आणि हिंदू धर्मावर निरतिशय प्रेम होते. त्यानी भारतीय संस्कृती हा ग्रंथ लिहिला. तसेच भारतीय संस्कृतीतील अनेक महापुरुषांची चरित्रे लिहिली. त्यांचे 'मोरी गाय' हे पुस्तक प्रसिद्ध आहे. मातृहृदयी गुरुजींनी आई वडिलांच्या प्रेमावर 'मोलकरीण' नावाची अप्रतिम कादंबरी लिहिली ज्यावर पुढे जाऊन मराठी चित्रपट निघाला. गुरुजींनी लिहिलेली 'खरा तो एकचि धर्म जगाला प्रेम अर्पावे' ही कविता :-
जगी जे हीन अतिपतित, जगी जे दीन पददलित
तया जाऊन उठवावे, जगाला प्रेम अर्पावे
जयांना ना कोणी जगती सदा ते अंतरी रडती
तया जाऊन सुखवावे, जगाला प्रेम अर्पावे
समस्तां धीर तो द्यावा, सुखाचा शब्द बोलावा
अनाथा साह्य ते द्यावे, जगाला प्रेम अर्पावे
सदा जे आर्त अतिविकल, जयांना गांजती सकल
तया जाऊन हसवावे, जगाला प्रेम अर्पावे
कुणा ना व्यर्थ शिणवावे, कुणा ना व्यर्थ हिणवावे
समस्तां बंधु मानावे, जगाला प्रेम अर्पावे
प्रभूची लेकरे सारी तयाला सर्वही प्यारी
कुणा ना तुच्छ लेखावे, जगाला प्रेम अर्पावे
असे जे आपणापाशी असे, जे वित्‍त वा विद्या
सदा ते देतची जावे, जगाला प्रेम अर्पावे
भरावा मोद विश्वात असावे सौख्य जगतात
सदा हे ध्येय पूजावे, जगाला प्रेम अर्पावे
असे हे सार धर्माचे असे हे सार सत्याचे
परार्थी प्राणही द्यावे, जगाला प्रेम अर्पावे
जयाला धर्म तो प्यारा, जयाला देव तो प्यारा
त्याने प्रेममय व्हावे, जगाला प्रेम अर्पावे
ही कविता भारतीय संस्कृतीची द्योतक आहे. त्यांनी आपल्या प्रेमळ व्यक्तित्वाने पुढील पिढीतील अनेक थोर व्यक्तित्वे घडविली. उदा. - एस. एम. जोशी, ना. ग. गोरे, मधु दंडवते, ग. प्र. प्रधान, प्रकाशभाई मोहाडीकर, प्रा. प्र. द. पुराणिक, वा. रा. सोनार, सी. एन. वाणी, शांतीलाल पटणी, यदुनाथ थत्ते, राजा मंगळवेढेकर, रा. ग. जाधव, दादा गुजर इ.
आंतरभारती[संपादन]
१९३० मध्ये साने गुरुजी त्रिचनापल्लीच्या तुरुंगात होते. त्यावेळी दक्षिणेकडच्या अनेक भाषातज्ज्ञांशी त्यांच्या संबंध आला होता. अनेक भाषांचे वैभव आपल्याला अज्ञात असल्याचे त्यांना जाणवले. आपण भारतात राहत असूनही इथल्या वेगवेगळ्या प्रांतांत बोलल्या जाणाऱ्या भाषांची माहिती आपल्याला नसते; या भाषा शिकायच्या असल्यास तशी संस्थाही आपल्याकडे नाही याची खंत नेहमी साने गुरुजींना वाटायची. यातूनच 'आंतरभारती'ची संकल्पना त्यांना सुचली.
प्रांतीयता या भारतीयाच्या एकत्वाला बाधक ठरणार असे त्यांना वाटू लागल्यामुळे त्यांनी प्रांताप्रांतांतील द्वेष नाहीसा होऊन सर्व बंधुत्वाचे वातावरण वाढावे, यासाठी निरनिराळ्या प्रांतातील लोकांना परस्परांच्या भाषा शिकाव्यात, चालीरीती समजून घ्याव्यात यासाठी आंतरभारतीचा प्रयोग करून पाहण्याचे ठरविले. त्यासाठी पैसा जमवून निरनिराळ्या प्रांतीय भाषा शिकू इच्छिणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी रवींद्रनाथ ठाकूर यांच्या शांतिनिकेतनाप्रमाणे काही सोय करावी, ही मनीषा त्यांनी महाराष्ट्र साहित्य संमेलनामध्ये याच ठरावावर बोलताना व्यक्त केली होती[ संदर्भ हवा ]. त्यासाठी त्यांनी काही पैसाही गोळा केला होता. पण हे कार्य अपुरे असतानाच ११ जून, इ.स. १९५० रोजी त्यानी आत्महत्या केली.
माणगावचे आणि पुण्याचे सानेगुरुजी स्मारक[संपादन]
साने गुरुजींच्या स्मरणार्थ 'सानेगुरुजी राष्ट्रीय स्मारक' या नावाची संस्था महाराष्ट्रातल्या रायगड जिल्ह्यातल्या माणगाव नजीकच्या वडघर या निसर्गरम्य गावात आहे. १९९९मध्ये ३६ एकर जागेवर या संस्थेच्या पहिल्या टप्प्याचे काम पूर्ण झाले आहे.. यामध्ये विद्यार्थांच्या शिबिरासाठी दोन डॉरमेट्री आणि कॅम्पिंग साइट बांधण्यात आल्या होत्या. साडेतीनशे विद्यार्थी मावतील इतकी या डॉरमेट्रीची क्षमता आहे. युवा श्रमसंस्कार छावणी, मित्रमेळावा, साहित्यसंवाद, भाषा अनुवाद कार्यशाळा असे अनेक उपक्रम या संस्थेत नियमित होत असतात. शाळांच्या अनेक उपक्रमांसाठीही या डॉरमेट्री उपलब्ध करून दिल्या जातात.
या संस्थेने आता (२००९ साली) प्रकल्पाच्या दुसऱ्या टप्प्याचे काम हाती घेतले आहे. या दुसऱ्या टप्प्यात 'सानेगुरुजी भवन' आणि 'आंतरभारती अनुवाद केंद' अशा दोन प्रकल्पांची योजना आखली आहे. साने गुरुजींच्या कार्याचा आढावा घेणारे कायमस्वरूपी प्रदर्शन 'सानेगुरुजी भवना'मध्ये होणार आहे. सानेगुरुजींचे स्मारक उभारणे हा या भवनामागचा उद्देश आहे. तसेच 'आंतरभारती अनुवाद केंद्र' हे साने गुरुजींनी पाहिलेल्या स्वप्नांची प्रतिकृती असेल. हे केंद काँप्युटर, इंटरनेट, ऑडियो-व्हिज्युअल रूम अशा सोयीसुविधांनी सज्ज असेल. इथे सुसज्ज लायब्ररीही सुरू करण्याचा संस्थेचा मानस आहे. या लायब्ररीमध्ये लेखक, अभ्यासक, साहित्यिक शांतपणे संशोधन, अभ्यास करू शकतील, अशी संस्थेची योजना आहे. सानेगुरुजींचे आंतरभारतीचे स्वप्न सत्यात उतरवण्यासाठी ही संस्था झटत आहे.
पुण्यातही साने गुरुजींचे स्मारक आहे. प्रायोगिक रंगभूमीच्या विविध विषयांवरील नाटकांच्या सादरीकरणासाठी या स्मारकाजवळ बॅ.नाथ पै रंगमंच या छोट्या नाट्यगृहाची उभारणी करण्यात आली आहे.
आंतरभारती साहित्य संवाद संमेलन[संपादन]
२०१२ सालचे आंतरभारती साहित्य संवाद संमेलन माणगावला याच संस्थेत झाले. आधीची संमेलने मुंबईत झाली होती.
साहित्य[संपादन]
गुरुजींनी विपुल साहित्य लिहिले. कादंबऱ्या, लेख, निबंध, काव्य, चरित्रे, नाट्यसंवाद इत्यादी साहित्यांच्या विविध क्षेत्रात त्यांची लेखणी अविरत चालली. त्यांची एकूण ७३ पुस्तके आहेत. वरदा प्रकाशनाने ती ३६ खंडांत पुन:प्रकाशित केली आहेत. त्यांच्या साहित्यातून कळकळ, स्नेह, प्रेम गोष्टींवर भर आढळतो. त्यांची साधीसुधी भाषा लोकांना आवडली. त्यांच्या मनात राजकीय, सामाजिक व शैक्षणिक विषयासंबंधी जे विचारांचे, भावनांचे कल्लोळ उठले, ते ते सर्व त्यांनी आपल्या लेखणीद्वारे प्रकट केले. किती तरी घरगुती साधे प्रसंग त्यांनी हृद्य रितीने वर्णन केले आहेत. कुमारांच्यासाठी ध्येय दर्शविणारे मार्गदर्शकपर साहित्य, चरित्रे आदी लिहिली, प्रौढांसाठी लेख, निबंध लिहिले, माता भगिनींना स्त्री जीवन व पत्री अर्पण केली.त्यांची ’श्यामची आई' व 'श्याम' ही पुस्तके विशेषत्वाने गाजली.
साने गुरुजी यांचे प्रकाशित साहित्य[संपादन]
साने गुरुजी यांचे हस्ताक्षर
अमोल गोष्टी (हे पुस्तक बोलके पुस्तक-Audio book म्हणून पण मिळते)
आपण सारे भाऊ भाऊ
आस्तिक
इस्लामी संस्कृति
कर्तव्याची हाक
कला आणि इतर निबंध
कला म्हणजे काय?
कल्की अर्थात संस्कृतीचे भविष्य
'कुरल' नावाच्या तमिळ महाकाव्याचे मराठी भाषांतर
क्रांति
गीताहृदय
गुरुजींच्या गोष्टी
गोड गोष्टी (कथामाला), भाग १ ते १०
भाग १ - खरा मित्र
भाग २ - घामाची फुले
भाग ३ - मनूबाबा
भाग ४ - फुलाचा प्रयोग
भाग ५ - दुःखी
भाग ६ - सोराब आणि रुस्तुम
भाग ७ - बेबी सरोजा
भाग ८ - करुणादेवी
भाग ९ - यती की पती
भाग १० - चित्रा नि चारू
गोड निबंध भाग १, २
गोड शेवट
गोष्टीरूप विनोबाजी
जीवनप्रकाश
तीन मुले
ते आपले घर
त्रिवेणी
दिल्ली डायरी
देशबंधु दास
धडपडणारी मुले
नवा प्रयोग
पंडित ईश्वरचंद्र विद्यासागर
पत्री
भगवान श्रीकृष्ण व इतर चरित्रे
भारतीय संस्कृती (मराठीसह इंग्रजी आणि अन्य भारतीय भाषांत)
मानवजातीचा इतिहास
मोरी गाय
मृगाजिन
रामाचा शेला
राष्ट्रीय हिंदुधर्म. (भगिनी निवेदिता यांच्या मूळ पुस्तकाचा अनुवाद)
विनोबाजी भावे
विश्राम
श्याम खंड १, २ (हे पुस्तकही बोलके पुस्तक म्हणून मिळते.)
श्यामची आई
श्यामची पत्रे
सती
संध्या
समाजधर्म. (लेखक : भगिनी निवेदिता व साने गुरुजी)
साधना (साप्ताहिक)(संस्थापक, संपादक)
सुंदर पत्रे
सोनसाखळी व इतर कथा
सोन्या मारुती
स्त्री जीवन
स्वप्न आणि सत्य
स्वर्गातील माळ
हिमालयाची शिखरे व इतर चरित्रे
चरित्रे[संपादन]
साने गुरुजींवर अनेक लेखकांनी लिहिले आहे. त्यांतल्या काही पुस्तकांची आणि लेखकांची नावे :-
आपले साने गुरुजी . लेखक डॉ. विश्वास पाटील
जीवनयोगी साने गुरुजी. लेखक डॉ. रामचंद्र देखणे
निवडक साने गुरुजी. लेखक रा.ग. जाधव
महाराष्ट्राची आई साने गुरुजी. लेख्क वि.दा. पिंपळे
साने गुरुजी. लेखक यदुनाथ थत्ते, रामेश्वर दयाल दुबे.
साने गुरुजी आणि पंढरपूर मंदिरप्रवेश चळवळीचे अध्यात्म. लेखक आत्माराम वाळिंजकर
साने गुरुजी गौरव ग्रंथ. लेखक रा.तु. भगत
साने गुरुजी जीवन परिचय. लेखक यदुनाथ थत्ते
साने गुरुजी - जीवन, साहित्य आणि विचार. लेखक ?
साने गुरुजी पुनर्मूल्यांकन. भालचंद्र नेमाडे
साने गुरुजी यांची सुविचार संपदा. लेखक वि.गो. दुर्गे
साने गुरुजी साहित्य संकलन. लेखक प्रेम सिंह
सेनानी साने गुरुजी. लेखक राजा मंगळवेढेकर

"बाळा तुझे नाव नाही सांगितलेस"?

"बाळा तुझे नाव नाही सांगितलेस"?
टाळ्यांच्या कडकडाटातच तो तरुण खाली बसला. तरुण कसला, १५
वर्षांचा मुलगाच तो! तब्बल दोन मिनिटे टाळ्या वाजत होत्या. सलग!
पण नुसत्या टाळ्याच नव्हत्या बरं..! त्या कडकडाटातही श्रोत्यांचे
आवाज येतच होते.
कुणी म्हणत होतं, "काय बोललाय छोकरा.. आजवर एवढी व्याख्यानं
ऐकली पण एवढ्या लहान मुलाने असं भाषण दिलेलं..? अंहं! कधीच
ऐकलं नव्हतं!!"
त्यावर एकजण म्हणाला - "दुसरा लोकमान्य होणार हा, लिहून घ्या!!"
तर तिसऱ्याचे, "पण केवढा सुकुमार आहे नाही? देखणा.. राजबिंडा!"
यावर चौथा, "हो ना, वाटतंय
की आपल्या या छोट्याश्या दहिवली गावात कुणी राजपुत्रच
अवतरलाय. देखणा, विद्वान आणि खिळवून
ठेवणाऱ्या व्यक्तिमत्वाचा धनी..!"
लहानग्यांची आणि किशोरांची वक्तृत्वस्पर्धा होती ती.
होता होता स्पर्धा संपली. सूत्रसंचालकाने तसे घोषित केले
आणि त्यासोबतच स्पर्धेच्या अध्यक्षांना विनंतीही केली - निकाल
संपण्यापूर्वी दोन शब्द बोलण्याची!
अध्यक्षमहोदय बोलायला उभे राहिले. एकवार सगळ्यांवरून नजर
फिरवली त्यांनी. मऊशार भात खाताना अचानकच खडा लागावा,
तशी त्यांची नजर मघाशीच्या "त्या" मुलावर अडली! एक नि:श्वास
सोडून ते बोलू लागले,
"आमच्यावेळी अश्या स्पर्धा फारश्या होत नसत. पण
जेव्हा व्हायच्या, त्यावेळी आम्ही अतिशय उत्साहाने भाग घ्यायचो.
चार-चार दिवस खपून स्पर्धेची तयारी करायचो आणि बेधडक
बोलायचो! आजदेखील सर्वांचीच भाषणे उत्तम झाली. साजेशी झाली.
परंतू हल्ली काही मुलांमध्ये आळस फार भरलाय. वक्तृत्वस्पर्धे
तली भाषणे पालकांकडून लिहून घेऊ लागलीयेत ती मुलं. पाठ केलेलं
उसनवार भाषण म्हणून टाळ्या मिळवल्या जातायत.
आमच्या अनुभवी नजरेतनं अश्या हुशाऱ्या सुटत नाहीत. इतक्या लहान
वयात इतके प्रगल्भ विचार कुणी मांडूच शकत नाही, हे लागलीच
लक्षात येते. पण काय करणार? स्पर्धेचे नियम आहेत. काही बंधनं
आहेत. ती पाळण्यासाठी मला अश्याच एका मुलाला प्रथम क्रमांक देणं
भाग पडतंय. पण माझी अशी इच्छा आहे की, इथून पुढे त्याने
स्वत:हून तयारी करून स्पर्धेत उतरावे. भले साधेच भाषण करावे, पण
स्वत:चे करावे".
बोलता बोलता त्यांनी "त्या" मुलाच्या दिशेने हात केला, "बाळ पुढे
ये.."
सगळ्यांच्या नजरा त्याच्या दिशेने वळल्या. त्याची चर्या शांत होती.
परंतू नीट पाहिले असते तर त्याच्या कानांच्या पाळ्या लाल
झालेल्या दिसल्या असत्या, नाकपुड्यांची थरथर जाणवली असती! पण
टाळ्यांच्या गजरात अश्या सूक्ष्म तपशीलांकडे कुणाचे लक्ष जाते?
तो पुढे आला. अध्यक्ष महोदयांनी त्याच्या हातात प्रथम क्रमांकाचे
बक्षिस दिले. पुन्हा एकवार टाळ्यांचा कडकडाट झाला. आवाज
जरासा थांबल्यावर "त्या"ने अध्यक्षांच्या दिशेने पाहिले
आणि मनातली खळबळ आवाजात किंचितही जाणवू न देता म्हणाला,
"महोदय, आपली काही हरकत नसेल तर मी थोडंसं बोलू का"?
"अवश्य! बोल ना.."
बक्षिसपत्र बाजूला ठेवले आणि पुन्हा एकवार तो व्यासपीठावर जाऊन
उभा राहिला. सभागृहात टाचणी पडली तरी कानठळ्या बसतील
अशी शांतता पसरली. सगळ्यांचे लक्ष "तो" काय बोलतो याकडे
लागलेले. खोल श्वास घेऊन तो बोलू लागला,
"मला पारितोषिक मिळाले हा माझा सन्मान आहे. त्याबद्दल
मी सन्माननीय व्यासपीठ, स्पर्धेचे संयोजक आणि उत्तम श्रोतागण
यांच्या सगळ्यांच्या चरणी प्रथमत:च कृतज्ञता व्यक्त करतो".
क्षणभर थांबला. पण पुन्हा निर्धारपूर्वक बोलू लागला,
"परंतू मा. अध्यक्ष महोदयांना वाटते की, ते भाषण मी लिहिलेले
नाही - पालकांनी लिहून दिलेय. ते म्हणतात की, इतक्या लहान वयात
इतके प्रगल्भ विचार कुणी कसे मांडू शकेल? मी त्यांना विचारू
इच्छितो की अध्यक्ष महोदय, तुम्ही उद्या संतश्रेष्ठ
ज्ञानेश्वरांनी वयाच्या १५ व्या वर्षी लिहिलेली ज्ञानेश्वरी वाचून
ज्ञानेश्वरांच्या बाबतीतही असाच कोटीक्रम लावणार आहात काय?
ज्ञानेश्वरी ज्ञानेश्वरांनी लिहिलेली नसून ज्ञानेश्वरांच्या आई-
अण्णांनी त्यांना लिहून दिलीये - कारण इतक्या लहान मुलाला असे
प्रगल्भ विचार सुचणेच शक्य नाही - असेच म्हणणार आहात काय"?
अवघी सभा दचकली. "त्या"ने अध्यक्षांकडे एक कटाक्ष
टाकला आणि पुन्हा बोलायला सुरुवात केली,
"तरीदेखील अध्यक्ष महोदयांना शंका असेल तर
मी संयोजकांना विनंती करतो की, मला याच क्षणी -
आत्ताच्या आत्ता वक्तृत्वासाठी एखादा विषय
द्या आणि तयारीसाठी घटकाभराचा वेळ द्या. आणि मी माझा अभ्यास
पणाला लावून त्याही विषयावर भाषण करून दाखवतो की नाही पहाच!
मगच ते बक्षिस मला द्यायचं की नाही ठरवा"!!
अभावितपणे कुणीतरी टाळ्या वाजवायला सुरुवात केली आणि पाहाता-
पाहाता सारे सभागृह पुन्हा एकवार टाळ्यांच्या गजराने कुंद होऊन गेले.
इतका वेळ धीराने बोलणारा "तो" आता मात्र घाबरला. आपण चुकून
या व्यासपीठाच्या मर्यादेचा भंग तर नाही ना केला? एवढे विद्वान
अध्यक्ष महोदय, पण आपल्या या उद्धट वर्तनाने चिडले तर नसतील
ना? त्याने हळूच डोळ्याच्या कोपऱ्यातून त्यांच्याकडे पाहिले.
त्यांची नजर स्थिर होती. परंतू सूर्य उगवण्यापूर्वी नभांत
जशी हळूवार लालिमा चढत जाते, अगदी तश्याच हळूवारपणे
त्यांच्या चर्येवर हास्यप्रभा फाकू लागली होती! शांत चेहऱ्याचे रुपांतर
हळूहळू प्रसन्नतेत झाले आणि हसऱ्या चेहऱ्याने त्यांनी त्याला जवळ
येण्याचा इशारा केला. तो अवघडून आला तर त्यांनी त्याला मिठीच
मारली. त्याच्या पाठीवर थाप देत ते बक्षिसपत्र - "काळ"
या गाजणाऱ्या नियतकालिकाचे वर्षभराचे मोफत सभासदत्व -
त्याच्या हाती दिले.
म्हणाले, "बाळा तू आज माझे डोळे उघडलेस. विद्वत्ता,
बुद्धिमत्ता वयावर अवलंबून नसते, तर ती व्यक्तीच्या मेहनतीवर
आणि अभ्यासावर अवलंबून असते, हे तू आज मज
पढतपंडिताला दाखवून दिलेस. या बक्षिसावर अधिकारच आहे तुझा.
फक्त तुझा!!"
सारी सभा अवाक होऊन पाहात होती. तो आनंदाने उत्साहित होऊन
व्यासपीठावरून उतरला. गर्दीतून वाट काढत जाऊ लागला.
तेवढ्यात अध्यक्षांनी हाक मारली, "अरे बाळा, मला तुझे नाव
नाही सांगितलेस"?
हाक ऐकताच तो थबकला. वळाला. त्याची छाती अभिमानाने फुलून
आली होती. त्याने मान उंचावली आणि म्हणाला,
"माझं नाव सावरकर.. विनायक दामोदर सावरकर"!!!

30 lessons from life and career of NR Narayana Murthy

 NR Narayana Murthy , who steps down as Infosys chairman on August 20, is a role model for not just what he achieved but also how he did it. Here are 30 lessons from Murthy, one for each year he spent at company.

Seize Your Gandhi Momen  

Murthy, a self proclaimed socialist in the mid '70s was jailed for 72 hours in Bulgaria. The experience taught him that entrepreneurship and job creation is the way to alleviate poverty.

You might fail, but get started  

Learn from mistakes and move on. In 1976, Murthy founded Softronics, a company that lasted a year and a half. When he released that his first venture wasn't taking off, he moved on.

Think Big. Don't Hesitate to Start Small 

In 1981, a determined Murthy started Infosys with Rs 10,000 he borrowed from his wife. In few years, Infosys went on to become one of the largest wealth creators in the country.

 

Cut Yourself a Slice, Not a Large One Always 

 When Infosys was set up, Murthy took a pay cut while salaries of other co-founder's were increased by 10 percent. According to Murthy, a leader needs to show his or her sacrifice and commitment.

Lend a Hand and Throw in a Foot Too 

After Murthy convinced seven of his colleagues, there was a problem. Nandan's future inlaws were not sure about him. Murthy met Nandan's uncle and convinced him.

Trust in God, But Verify with Data

In God we trust, the rest must come with data, is perhaps Murthy's favorite statement. When confronted with difficult decisions, he tends to rely on data.

Keep the Faith

Infosys almost wound up in 1990. Murthy did not want to sell the company. He asked co-founders if they wanted out and offered to buy their shares. All of them stuck together.

Get Involved

Infosys won a contract from Reebok in the early '90s. Seeing the founders involvement, the software, was nick named 'Dinesh, Murthy and Prahlad.' Infy veterans still recall those days.

Sharing is Caring

After the IPO, Infosys decided to share a portion of its equity with employees. This helped them retain talent and gave employees a sense of ownership. Murthy is proud of having given away stocks worth over Rs 50,000 crore to employees.

Treat your People Good, but Your Best Better

Murthy always had a thing for good performers. And he rewarded them well. When Infosys decided to give its employees stock options, Murthy insisted that some shares be given to good performers through the 'Chairman's quota.'

Hire a Good Accountant, Even if he is Argumentative

A young, argumentative Indian, was asking too many questions at an annual general body meeting of Infosys. More impressed than irritated, he hired Mohandas Pai, who went on to help Infosys list on Nasdaq.

When in Doubt, Disclose

Keep your books clean and leave the cooking to the chef. Murthy's philosophy about being open and transparent has given the company a lot of credibility. He often says, "When in doubt, please disclose."

Leave the Family Out

Murthy told his wife that only one of them could be with the company. Murthy, along with other founders, said that none of their children would work for Infosys. This left no room for nepotism at Infosys.

Don't be a Pushover

In 1994, when General Electric wanted to re-negotiate rates, Murthy said no to selling services any cheaper. This helped Infosys not to be overly dependent on any one client.

Make hay While the Sun Shines

In late 90's, India's tech companies made use of the Y2K opportunity to make themselves known in the global market. For Infosys, it was a great opportunity to enter into long-term relationships with their customers.

Brand-aid First, Get Clinical

When the sexual harassment case against Infosys' top sales guy Phaneesh Murthy threatened to tarnish the company's brand, Murthy decided to quickly react. He let go of Phaneesh, and settled the case out of court despite Phaneesh wanting to fight it out.

Mind your Business, you'll See Things Coming

Murthy carries and updates a mental model of Infosys' business all the time. According to him, every leader must have a model, consisting of six to seven parameters that might affect business.

Keep it Simple, Not Silly

Keep your life simple and straight. That way, you get to work more and worry less. Murthy is known to be frugal with money. Despite being one of the richest Indians, he leads a simple life. However, he does not cut corners on buying books or brushing up on literature.

Founders Keepers, but Not Forever

Murthy's decision to not allow founders to continue with the company after the age of 65 set another standard for the company. This way, younger leaders at Infosys had a greater chance at the top positions.

Talent Spotting and Division of Labour 

Murthy is known to have an eye for talent and a talent for dividing labour. Nandan was given sales responsibilities while Kris and Shibu did the tech stuff. N S Raghavan was asked to handle people and Dinesh was assigned quality.

Hold on to Your People but don't Cling

Letting go is never easy but its not good to cling on to your colleagues either. Amongst the founders, Ashok Arora, Nandan Nilekani and K Dinesh have quit Infosys. Infy veteran Mohandas Pai has also left Infosys.

Give, it only gets you more

In 2010, the Murthy's donated $ 5.2 million USD to Harvard University Press for a project that aims to make India's classical heritage available for generations to come. He is also supporter of the Akshaya Patra Foundation.

Do it First and Do it Right

Infosys did many things first. And most things right. For example, it was the first Indian company to list on Nasdaq. It was the first Indian company to make it to the Nasdaq 100 list and it was the first Indian company to attain the highest level of quality certification.

Perils of Being a Poster Child

Being the poster child of Indian IT industry, Infosys and Murthy have been at the receiving end of many criticisms. The company has been accused of taking away American jobs and been called a "chop shop."

Get Rich. Honestly

Rich businesses were considered to be dirty in the days when the country had a socialist bent. Infy was a company which got rid of this sentiment. Murthy, with his 'no compromise' policy on greasing palms and doing ethical business, set the standards.

Do Not be Afraid to Court Controversy

Ever since Infosys became a success, Murthy was under constant public glare. This did not deter the straight talking Murthy from courting controversy or voicing his opinions openly.

Invest in Learning

With big investments in training, development and building facilities, India's IT bell-weather has always been keen on grooming the younger generation. Murthy drove the culture of learning in the company in its early days.

Never Lose the Common Touch

The big man of Indian IT kept his personal life simple. He lives in a simple, middle class house and flies economy till date. Murthy has always been accessible to people around him.

Do Good, Look Good

Murthy knew the importance of creating an image for Infosys. He invested in creating a sprawling, world class campuses early on, bigger than any other company's headquarters in the country, that would make his global customers feel like they were in a global office.

* Dr. A. P. J. Abdul Kalam 's Speech in Hyderabad . *

Why is the media here so negative?
Why are we in India so embarrassed to recognize our own strengths, our achievements? We are such a great nation. We have so many amazing
success stories but we refuse to acknowledge them.

Why?
We are the first in milk production.
We are number one in Remote sensing satellites.
We are the second largest producer of wheat.
We are the second largest producer of rice.
Look at Dr. Sudarshan , he has transferred the tribal village into
a self-sustaining, self-driving unit.

There are millions of such achievements but our media is only obsessed in the bad news and failures and disasters.

I was in Tel Aviv once and I was reading the Israeli newspaper.

It was the day after a lot of attacks and bombardments and deaths had taken
place. The Hamas had struck.
But the front page of the newspaper had the picture of a Jewish gentleman who in five years had transformed his desert into an orchid and a granary. It was this inspiring picture that everyone woke up to. The
gory details of killings, bombardments, deaths, were inside in the newspaper, buried among other news.

In India we only read about death, sickness, terrorism, crime. Why are we so
NEGATIVE?

Another question: Why are we, as a nation so obsessed with foreign things?

We want foreign TVs, we want foreign shirts. We want foreign technology.

Why this obsession with everything imported. Do we not realize that self-respect comes with self-reliance? I was in Hyderabad giving this
lecture, when a 14 year old girl asked me for my autograph.. I asked her what her goal in life is.

She replied: I want to live in a developed India . For her, you and I will have to build this developed India . You must proclaim. India is not an
under-developed nation; it is a highly developed nation. Do you have 10
minutes? Allow me to come back with a vengeance.

Got 10 minutes for your country? If yes, then read; otherwise, choice is
yours.


YOU say that our government is inefficient.
YOU say that our
laws are too old.
YOU say that the municipality does not pick up the
garbage.
YOU say that the phones don't work, the railways are a joke,

The airline is the worst in the world, mails never reach their
destination.
YOU say that our country has been fed to the dogs and is the
absolute pits..

YOU say, say and say. What do YOU do about it?
Take a
person on his way to Singapore . Give him a name - YOURS. Give him a
face -
YOURS. YOU walk out of the airport and you are at your International
best.
In Singapore you don't throw cigarette butts on the roads or eat in
the
stores. YOU are as proud of their Underground links as they are. You pay
$5
(approx. Rs. 60) to drive through Orchard Road (equivalent of Mahim
Causeway
or Pedder Road) between 5 PM and 8 PM. YOU come back to the parking lot to punch
your parking ticket if you have over stayed in a restaurant or
a shopping
mall irrespective of your status identity... In Singapore you
don't say
anything, DO YOU? YOU wouldn't dare to eat in public during
Ramadan, in
Dubai . YOU would not dare to go out without your head covered
in Jeddah .
YOU would not dare to buy an employee of the telephone exchange
in London at
10 pounds ( Rs.650) a month to, 'see to it that my STD and ISD
calls are
billed to someone else.'YOU would not dare to speed beyond 55 mph
(88 km/h)
in Washington and then tell the traffic cop, 'Jaanta hai main kaun hoon (Do you
know who I am?). I am so and so's son. Take your two bucks and get lost.' YOU
wouldn't chuck an empty coconut shell anywhere other than the garbage pail on
the beaches in Australia and New Zealand ...

Why don't YOU spit Paan on the streets of Tokyo ?

Why don't YOU use examination jockeys or buy fake certificates in Boston ???

We are still talking of the same YOU.

YOU who can respect and conform to a foreign system in other countries but cannot in your own.

You who will throw papers and cigarettes on the road the moment you touch Indian ground.

If you can be an involved and appreciative citizen in an alien country, why cannot you be the same here in India ?

Once in an interview, the famous Ex-municipal commissioner of Bombay , Mr.

Tinaikar , had a point to make. 'Rich people's dogs are walked on the streets to leave their affluent droppings all over the place,' he said. 'And then the same people turn around to criticize and blame the authorities
for inefficiency and dirty pavements. What do they expect the officers to
do? Go down with a broom every time their dog feels the pressure in his
bowels?

In America every dog owner has to clean up after his pet has done the
job.
Same in Japan . Will the Indian citizen do that here?' He's right. We
go to

the polls to choose a government and after that forfeit all
responsibility.

We sit back wanting to be pampered and expect the government
to do everything for us whilst our contribution is totally negative. We
expect the government to clean up but we are not going to stop chucking
garbage all over the place nor are we going to stop to pick a up a stray
piece of paper and throw it in the bin. We expect the railways to provide
clean bathrooms but we are not going to learn the proper use of bathrooms.

We want Indian Airlines and Air India to provide the best of food
and toiletries but we are not going to stop pilfering at the least
opportunity.

This applies even to the staff who is known not to pass on the
service to the public.

When it comes to burning social issues like those
related to women, dowry, girl child! and others, we make loud drawing room protestations and continue to do the reverse at home. Our excuse? 'It's the whole system which has to change, how will it matter if I alone fore-go my
sons' rights to a dowry.' So who's going to change the system?

What does a system consist of ? Very conveniently for us it consists of our neighbors, other households, other cities, other communities and
the government. But definitely not me and YOU. When it comes to us actually making a positive contribution to the system we lock ourselves along with our families into a safe cocoon and look into the distance at countries far away and wait for a Mr.Clean to come along & work miracles for us with a majestic sweep of his hand or we leave the country and run away.

Like lazy cowards hounded by our fears we run to America to bask in their glory and praise their system. When New York becomes insecure we run to
England ..

When England experiences unemployment, we take the next flight out
to the Gulf. When the Gulf is war struck, we demand to be rescued and
brought home by the Indian government. Everybody is out to abuse and rape
the country..

Nobody thinks of feeding the system. Our conscience is mortgaged to money.

Dear Indians, The article is highly thought inductive, calls for a great
deal of introspection and pricks one's conscience too..... I am echoing
J. F. Kennedy 's words to his fellow Americans to relate to Indians.....

'ASK WHAT WE CAN DO FOR INDIA AND DO WHAT HAS TO BE DONE TO MAKE
INDIA WHAT AMERICA AND OTHER WESTERN COUNTRIES ARE TODAY'

Lets do what India needs from us.

-  Dr. A. P. J. Abdul  Kalam